KOLOREKTAL KANSERLERİN RİSKİ NEDİR?
Kolorektal kanserler Birleşik Devletler’de en sık görülen ikinci kanser tipidir. Bir insanda yaşamı boyu kolorektal kanser gelişme riski 1/20’dir. Birleşik Devletler’de bir yılda kolorektal kanserler sebebiyle 56000 yeni ölüm görülmektedir. Ailede kolorektal polip veya kanser öyküsü olanlarda, kolorektal kanser riski artmaktadır. Ayrıca ülseratif kolit ya da Crohn hastalığı öyküsü olanlarda da kolorektal kanser görülme riski artmıştır.
TARAMA VE GÖZETİM NEDİR?
Tarama testleri, hiçbir bulgu ve şikayeti olmayan kişilerde kolorektal kanserin veya kansere sebep olabilecek polip veya hastalıkların saptanması için uygulanmaktadır. Amaç premalign (kanserleşme riski olan, ama henüz kanser gelişmemiş) ya da kanseri erken evrede yakalayarak hastalıktan tam kurtulmayı sağlamaktır. Gözetim ise daha önce kolorektal kanser veya premalign lezyonlar sebebi ile tedavi edilmiş hastaların kontrol altında tutulmasıdır. Çünkü bu hasta grubu hastalığın yeniden ortaya çıkması açısından normal topluma göre daha yüksek risk altındadırlar.
NEDEN TARAMA TESTLERİ UYGULANMALIDIR?
Kolorektal kanserler erken evrelerde bulgu vermemesi nedeniyle sinsi hastalıklardır. Kanlı dışkılama, karın ağrısı, bağırsak alışkanlıklarında değişiklik gibi bulgular ortaya çıktığında hastalığın tam olarak tedavi edilebilme şansı azalmaktadır. Premalign polipler %100 ,erken evre kanserler ise %90 başarıyla tedavi edilebilmektedir.
TARAMA TESTLERİ NELERDİR?
Dışkıda Gizli Kan Testi Tarama amacıyla yapılan ucuz, biyokimyasal bir testtir. Polip veya kansere bağlı meydana gelen fakat gözle görülemeyen kanamaları saptamaya yarar. Kolorektal kanser ise %50, poliplerin ise sadece %10 oranında kanamaya yol açtığı bilinmelidir. Ayrıca kolorektal polip veya kanser olmaksızın da dışkıda gizli kan saptanabilmektedir. Testin pozitif olarak saptanması kolonoskopi yapılmasını gerektirir. Rektosigmoidoskopi Esnek fiberoptik endoskopik kamera ile rektum, sigmoid kolonun ve sol kolonun bir kısmının direkt görüş altında incelemesidir. Bu test ofis ortamında, hasta hafif uyutularak yapılmaktadır. Endoskopi makattan ilerletilir ve kalın bağırsak segmentleri incelenir. Kalın bağırsak polipleri ve kanserlerinin en sık yerleşme yeri rektumun hemen üstünde yer alan sigmoid kolondur. Eğer polip veya kanser saptanırsa kalın bağırsağın diğer kısımları da mutlaka incelenmelidir. Rektosigmoidoskopi öncesi makattan uygulanan lavman, inceleme için yeterli olmaktadır. Kolonoskopi Esnek fiberoptik endoskopik kamera ile tüm kalın bağırsak bölümlerinin incelenmesidir. Rektosigmoidoskopiden farklı oalrak birgün öncesinden kalın bağırsaklar dışkıdan temizlenmelidir. Temizlik için ağız yoluyla uygulanan solüsyonlar kullanılmaktadır. Hem kolonoskopi hem de rektosigmoidoskopi ile uygun boyuttaki polipler çıkarılabilir, kanser şüphesi olan dokulardan biyopsi yapılabilir, kanser riski yüksek olan bölgeler işaretlenerek ameliyat esnasında hastalıklı bölgenin kolaylıkla bulunması sağlanabilir. Sanal kolonoskopi ( Bilgisayarlı tomografi veya manyetik rezonans (MR) ile) Diğer girişimsel tarama testlerinden farklı olarak bağırsak temizliğinin ardından kalın bağırsakalr hava ile şişirilir ve MR veya BT ile ince kesit görüntüler alınarak 3 boyutlu olarak bilgisayar ortamında birleştirilir. Polip ve kanser şüphesi olan lezyonlar yerleşim yeriyle saptanabilir.
TARAMA NE ZAMAN VE NE SIKLIKLA YAPILMALIDIR?
Yukarıda bahsedilen artmış risk grubuna girmeyen kişiler 50 yaşın üzerinde tarama programına alınmalıdırlar. Kolonoskopinin 10 yılda bir tekrarlanması yeterli olmaktadır. Yılda bir kez dışkıda gizli kan testi ya da 5 yılda bir rektosigmoidoskopi de alternatif tarama yöntemleridir.
Ailesinde kolorektal kanser veya polip öyküsü olan kişiler de yukarıda anlatıldığı gibi fakat 40 yaşından itibaren tarama programına alınmalıdır. Başka bir değişle ailesinden hastalığa sahip kişinin tanı anındaki yaşından 10 yaş önce risk altındaki diğer aile fertleri taranmalıdır.
Birinci derece akrabalarında kolorektal veya kolorektal dışı kanser öyküsü olan kişiler genetik danışmanlık programına başvurmalıdır. Özellikle ailesindeki kişide kanser erken yaşlarda saptanmışsa diğer aile fertleri de 20-25 yaşından itibaren kolonoskopik taram programına alınmalıdır.
Ailesel polipozi Koli ( FAP ) tanısı almış kişilerin aile fertlerine genetik testler uygulanmalıdırç Genetik testleri genatif sonuçlanan bireyler normal risk grubundaki kişiler gibi tarama programına alınmalıdır. Genetik testleri pozitif sonuçlananlar ise ergenlik çağından itibaren kolonoskopik taramaya alınmalıdır. Bu kişilerde koruma amaçlı kalın bağırsak ameliyatları yapılmaktadır.
Altmış yaşından önce yumurtalık veya rahim kanseri görülen kadınlar ise 40 yaşından itibaren ve 5 yılda bir olacak şekilde kolonoskopi tarama programına alınmalıdır.
GÖZETİM
Kolorektal polip saptanarak endoskopik yöntemle tedavi edilen hastalar tedaviden itibaren 3-5 yıl kadar endoskopik kontrol altında tutulmalıdır. Eğer fazla sayıda ve ilerlemiş polipler çıkarılmışsa endoskopik kontrol sıklığı arttırılmalıdır. Eğer polip tam olarak çıkarılmamışsa 3-6 ay içerisinde kolonoskopi tekrarlanmalıdır. Kolorektal kanser sebebi ile ameliyat edilmiş hastalar, ameliyatın birinci yılında kolonoskopi ile kontrol edilmelidir. Eğer ameliyat öncesi tüm kalın bağırsak segmentleri kontrol edilmemişse, ameliyatın 3-6. ayında kolonoskopik kontrol yapılmalıdır. Sekiz – on yıldan fazladır ülseratif kolit veya Crohn hastalığı sebebi ile tedavi görmekte olan hastalar 1-2 yılda bir kolonoskopi ile kontrol edilmelidir.
